Physics Unit 1 Marathi Notes : भौतिक राशींचे मोजमाप
भौतिक राशी
भौतिकशास्त्राच्या नियमांचे वर्णन ज्या राशींचा वापर करून केले जाते केले जाते आणि ज्यांचे मोजमाप आवश्यक आहे अशा सर्व राशींना भौतिक राशि म्हणतात.
एकक
- भौतिक राशींची निश्चित मात्रा हे त्याचे प्रमाणित एकक म्हणून घेतले जाते.
- मानक युनिट सहजपणे पुनरुत्पादक, आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्वीकारले जाऊ शकणारे असले पाहिजे.
मूलभूत युनिट्स
ज्या भौतिक राशी एकमेकांपासून स्वतंत्र आहेत त्यांना मूलभूत राशी म्हणतात आणि त्यांच्या एककांना मूलभूत यूनिट म्हणतात.
S.No. | मूलभूत राशी | मूलभूत युनिट्स | प्रतीक |
1. | लांबी | मीटर | मी. |
2. | जमणे | किलोग्रॅम | किलो |
3. | वेळ | सेकंद | एस |
4. | तापमान | केल्व्हिन | किलो |
5 | विद्युत प्रवाह | अम्पेरे | ए |
6 | प्रकाशमान तीव्रता | कॅंडेला | सीडी |
7 | पदार्थाचे प्रमाण | मोल | मोल |
पूरक मूलभूत युनिट्स
रेडियन आणि स्टेरडियन ही दोन पूरक मूलभूत एकक आहेत. हे अनुक्रमे प्रतलीय कोन आणि घन कोन मोजते.
S.No. | पूरक मूलभूत राशी | पूरक युनिट | प्रतीक |
1 | प्रतलीय कोन | रेडियन | रॅड |
2 | घन कोन | स्टेरडिअन | सीनियर |
साधित युनिट्स
मूलभूत प्रमाणातून काढल्या गेलेल्या भौतिक प्रमाणांना व्युत्पन्न प्रमाण म्हणतात आणि त्यांच्या युनिट्सला व्युत्पन्न युनिट असे म्हणतात.
उदा. वेग, प्रवेग, शक्ती, कार्य इ.
युनिट्सची व्यवस्था
सर्व प्रकारच्या मूलभूत आणि साधीत उनिट्स च एक परिपूर्ण संच म्हणजे उनित्श्चि प्रणाली होय. सर्वसाधारण पाने वापरल्या जाणार्या प्रणाली खाली दिल्या आहेत.
- सीजीएस सिस्टमया प्रणालीमध्ये, लांबीचे एकक सेंटीमीटर आहे, वस्तुमानाचे एकक ग्राम आहे आणि वेळेचे एकक सेकंद आहे.
- एफपीएस सिस्टमया प्रणालीमध्ये, लांबीचे एकक फूट आहे, वस्तुमानाचे एकक पाउंड आहे आणि वेळेचे एकक सेकंद आहे.
- एमकेएस सिस्टमया प्रणालीमध्ये, लांबीचे एकक मीटर आहे, वस्तुमानाचे एकक किलो आहे आणि वेळेचे एकक सेकंद आहे.
- एसआय सिस्टमया सिस्टममध्ये सात मूलभूत एकके आणि दोन पूरक मूलभूत युनिट्स आहेत.
काही मेकॅनिकल एसआय युनिट आणि सामान्यपणे वापरल्या जाणार्या युनिट्समधील संबंध
अनू क्र. | भौतिक राशी | युनिट | |
1 | लांबी | (अ) | 1 मायक्रोमेट्र = 10 -6 मी |
(बी) | 1 एंजस्ट्रॉम = 10 -10 मी | ||
2 | वस्तुमान | (अ) | 1 मेट्रिक टन = 10 3 किलो |
(बी) | 1 पौंड = 0.4537 किलो | ||
(सी) | 1 amu = 1.66 x10 -23 किलो | ||
3 | आकारमान | 1 लिटर = 10 -32 मी 3 | |
4 | बल | (अ) | 1 डायन = 10 -5 एन |
(बी) | 1 किलोएफ = 9.81 एन | ||
5 | दबाव | (अ) | 1 किलोग्राम एफएम 2 = 9.81 एनएम -2 |
(बी) | 1 मिमी एचजी = 133 एनएम -2 | ||
(सी) | 1 पास्कल = 1 एनएम -2 | ||
(डी) | 1 वातावरणाचा दाब = 76 सेमी एचजी = 1.01 x 10 5 पास्कल | ||
6 | कार्य आणि ऊर्जा | (अ) | 1 एर्ग = 10 -7 जे |
(बी) | 1 किलोग्राम-एम = 9.81 जे | ||
(सी) | 1 केडब्ल्यूएच = 3.6 x 10 6 जे | ||
(डी) | 1 ईव्ही = 1.6 x 10 -19 जे | ||
7 | शक्ती | (डी) | 1 किलोग्राम- एमएस -1 = 9.81 डब्ल्यू |
1 होर्स पावर = 746 डब्ल्यू |
काही व्यावहारिक युनिट्स
- 1 फर्मी = 10 -15मी
- 1 एक्स-रे युनिट = 10 -13मी
- 1 खगोलीय युनिट = 49 x 10 11मीटर (सूर्य आणि पृथ्वी दरम्यान सरासरी अंतर)
- 1 प्रकाश वर्ष = 46 x 10 15मी
- 1 पार्सेक = 08 x 10 16मी = 3.26 प्रकाश वर्ष
काही अंदाजे मास
ऑब्जेक्ट | किलोग्राम |
आमची आकाशगंगा | 2 x 10 41 |
सूर्य | 2 x 10 30 |
चंद्र | 7 x 10 22 |
लघुग्रह इरोस | 5 x 10 15 |
आयाम
कोणत्याही भौतिक प्रमाणांचे आयाम हे एक प्रकारचे घातांक आहेत.
हे घातांक मूलभूत युनिट्सवर ते व्यक्त करण्यासाठी लावले जातात.
हे समीकरण एखादी साधित भौतिक राशि कोङ्कोंत्या मूलभूत भौतिक राशींची बनलेली आहे आणि त्या किती प्रमाणात एकमेकांना व्यक्त करतात हे दाखवते.
काही भौतिक राशींचे डायमेन्शनल फॉर्म्युला
Sr.No. | शारीरिक प्रमाण | मितीय फॉर्म्युला | एमकेएस युनिट |
1 | क्षेत्रफळ | [एल 2 ] | मीटर 2 |
2 | खंड | [एल 3 ] | मीटर 3 |
3 | वेग | [एलटी -1 ] | एमएस -1 |
4 | प्रवेग | [एलटी -2 ] | एमएस -2 |
5 | सक्ती करा | [एमएलटी -2 ] | न्यूटन (एन) |
6 | कार्य किंवा ऊर्जा | [एमएल 2 टी -2 ] | जूल (ज) |
7 | शक्ती | [एमएल 2 टी -3 ] | जे एस -1 किंवा वॅट |
8 | दबाव किंवा ताण | [एमएल -1 टी -2 ] | एनएम -2 |
9 | रेखीय गती किंवा आवेग | [एमएलटी -1 ] | किलो एमएस -1 |
10 | घनता | [एमएल -3 ] | किलो मी -3 |
11 | मानसिक ताण | परिमाणहीन | युनिटलेस |
12 | लवचिकपणाचे मॉड्यूलस | [एमएल -1 टी -2 ] | एनएम -2 |
13 | पृष्ठभाग ताण | [एमटी -2 ] | एनएम -1 |
14 | वेग ग्रेडियंट | टी -1 | दुसरा -1 |
15 | वेगाचे गुणांक | [एमएल -1 टी -1 ] | किलो मी -1 एस -1 |
16 | गुरुत्वाकर्षण स्थिर | [एम -1 एल 3 टी -2] | एनएम 2 / किलो 2 |
17 | जडपणाचे क्षण | [एमएल 2] | किलो मी 2 |
18 | कोनात्मक गती | [टी -1 ] | रॅड / एस |
१. | कोणीय प्रवेग | [टी -2] | रॅड / एस 2 |
20 | कोणीय गती | [एमएल 2 टी -1] | किलो मी 2 एस -1 |
21 | विशिष्ट उष्णता | एल 2 टी -2 θ -1 | किलो कॅलोरी -1 के -1 |
22 | उशिरा उष्णता | [एल 2 टी -2] | किलोकॅल / किलो |
23 | प्लँकचा स्थिर | एमएल 2 टी -1 | जे -एस |
24 | युनिव्हर्सल गॅस स्थिर | [एमएल 2 टी -2 θ -1 ] | जे / मोल-के |
एकरूपता तत्त्व
जर एखाद्या समीकरणाच्या डाव्या बाजूचे डायमेन्शन समीकरणाच्या उजव्या बाजूच्या प डायमेन्शन सारखे असेल तर हे समीकरण आयाम दृष्ट्या योग्य आहे.
हे एकरूपता तत्व म्हणून ओळखले जाते .
गणितानुसार
[LHS] = [RHS]
आयमांचा वास्तविक उपयोग
- भौतिक समीकरणांची अचूकता तपासण्यासाठी.
- युनिटच्या एका सिस्टममधून दुसर्या युनिट सिस्टममध्ये बदलणे.
- वेगवेगळ्या भौतिक राशींचे परस्पर संबंध मिळवणे.
महत्त्वपूर्ण आकडेवारी
एखाद्या भौतिक गणने नुसार ज्या अंकापर्यंत अचूकतेची खात्री देता येते ते सर्व अंक आणि त्यापुढील संधीग्ध असलेला एक अंक यांना फिजिक्स मध्ये महत्वपूर्ण आकडे मानले जाते
महत्त्वपूर्ण आकडेवारी शोधण्यासाठीचे नियम
- सर्व शून्य-शून्य अंक महत्त्वपूर्ण आकडे आहेत, उदा. 4362 मी 4 लक्षणीय आकडे आहेत.
- शून्य-नसलेल्या अंकांमधील सर्व शून्य महत्वपूर्ण आकडेवारी आहेत, उदा. 1005 मध्ये 4 लक्षणीय आकडे आहेत.
- शेवटच्या शून्य अंकाच्या उजवीकडे असलेले सर्व शून्य महत्त्वपूर्ण नाहीत, उदा. 6250 मध्ये केवळ 3 लक्षणीय आकडे आहेत.
- एकापेक्षा कमी अंकात, दशांश बिंदूच्या उजवीकडे आणि शून्य-नसलेल्या अंशाच्या डावीकडील सर्व शून्य महत्त्वपूर्ण नाहीत, उदा. 00325 मध्ये फक्त 3 महत्त्वपूर्ण आकडे आहेत.
Error
इन्स्ट्रुमेंटच्या अचूकतेची मर्यादा किंवा इतर कोणत्याही कारणामुळे मोजमाप मध्ये अचूकतेचा अभाव याला Error म्हणतात.
१. Absolute Error
परिमाणांचे खरे मूल्य आणि मोजलेले मूल्य यांच्यातील फरक याला Absolute Error असे म्हणतात.
२.Mean Absolute Error
सर्व absolute error ची गणितीय सरासरी म्हणजे Mean Absolute Error